Szeptuchy - religijność ludowa na Podlasiu

Opis książki

Znachorstwo i czarownictwo w Europie środkowej i wschodniej, w Polsce czy na Białorusi w czasach nowożytnych i współczesnych ma olbrzymią ilość publikacji prasowych i naukowych. Często pisano o znachorach w czasach żywotności, tj. w XIX i XX w. (...) W ostatnich dziesięcioleciach stali się oni bohaterami artykułów prasowych, szczególnie w przypadkach tragicznych skutków ich praktyk. Pewną popularność w prasie krajowej zdobyły szeptunki z Podlasia jako zdumiewające przykłady żywotności dawnych wierzeń, lecznictwa i magii (...). Te doniesienia prasowe sporządzane na podstawie reporterskich wypadów, np. do Orli, mają wartość dokumentacyjną, ale też są one pełne powierzchowności i naiwności (...). Na tym tle praca Eweliny Sadanowicz należy do wyjątkowych, wiarygodnych i wartościowych. Została ona napisana ze stanowiska etnologii i antropologii kulturowej, na podstawie badań etnograficznych autorki, dzięki „obserwacji uczestniczących” i „autoetnografii”. Sadanowicz pochodzi z Podlasia, więc zna miejscowe życie „na wylot”. (...) Zna i rozumie prawosławie, a to jest religijnym i kulturowym kontekstem szeptuch, tradycji ludowych na Podlasiu.

Z recenzji prof. dr. hab. Zbigniewa Libery (UJ)

Jest to praca wysoce oryginalna zarówno w zakresie podjętego w niej tematu – instytucji szeptuchy jako reliktu religijności ludowej w XXI wieku na Podlasiu – jak i sposobu interpretacji tego zjawiska. W tym drugim aspekcie Autorka krytycznie analizuje socjologiczne i antropologiczne koncepcje religii i magii z perspektywy postsekularnej, która wyjątkowo dobrze pasuje do analizy zjawisk w społecznościach pozostających pod wpływem wschodniego chrześcijaństwa. Sadanowicz cechuje też wysoka świadomość specyfiki teologii prawosławnej, co przekonuje Czytelnika do wyborów teoretycznych podejmowanych w pracy. Te uwagi wskazują, że praca jest przemyślana teoretycznie, zaś opracowanie nie tyle referuje poglądy poprzedników, co ciekawie z nimi dyskutuje. Tutaj szczególnie wartościowe jest autorskie wykorzystanie koncepcji sensualizmu Stefana Czarnowskiego do badań nad współczesną kulturą religijną. (...)
Oryginalność, waga teoretyczna i rzetelność danych w pracy tworzą spójną opowieść rekonstruującą praktyki szeptuch w kontekście etnograficznym, teologii prawosławnej i współczesnego społeczeństwa regionalnego. (...) Jak pisze Autorka: „Szeptuchy nie jawią się jako odosobnione, izolowane kulturowo zjawisko, niezrozumiałe dla społeczności, w jakiej występują, lecz jako integralna część systemu wierzeń, zachowań i postaw, który swe korzenie ma zarówno w chrześcijaństwie, jak i w przedchrześcijańskich wierzeniach tradycyjnych”. Dr Sadanowicz pokazuje, jak w kontekście sensualistycznej wersji chrześcijaństwa, jaką jest prawosławie, racjonalizacja niesie ze sobą naciski „protestantyzujące” postawy osób „ucerkwionych”. Obserwując ten proces, zauważa, że postawy takie są paradoksalne w stosunku do zasad prawosławia.

Z recenzji dr. hab. Dariusza Wojakowskiego, prof. AGH